Badania nad wychowawczą rolą telewizji

Badania nad wychowawczą rolą telewizji

Pierwsze prace poświęcone tematyce dziecka i telewizji pojawiły się w Polsce na początku lat sześćdziesiątych, a więc w okresie upowszechnienia się tego medium w polskich rodzinach. Był to czas, gdy jeszcze można było mówić o dwóch zróżnicowanych społecznościach dziecięcych: telewizyjnej i nietelewizyjnej. Problematyka wpływu telewizji nurtowała zarówno badaczy teoretyków, jak i praktyków, głównie nauczycieli. Koncentrowano się wówczas na akcentowaniu potencjalnych walorów wychowawczych telewizji i wskazywaniu zagrożeń dla rozwoju i wychowania dziecka. Charakterystyczne dla tego nurtu jest ujmowanie relacji dziecko – telewizja w kategoriach pozytywów i negatywów. Przedmiotem refleksji pedagogicznej i psychologicznej w latach sześćdziesiątych była często relacja szkoła – telewizja. W telewizji akcentowano możliwość wspomagania i uzupełniania edukacji szkolnej.



Problematyka wychowawczego oddziaływania telewizji na dzieci i młodzież jest od lat sześćdziesiątych tematem zainteresowań wielu polskich badaczy, np. M. Braun-Gałkowskiej, J. Gajdy, J. Izdebskiej, L. Kirwil, M. Kopczyńskiej, W. Nocunia, J. Papuzińskiej, W. Pielasińskiej., B Puszczewicza, J. Szmagalskiego. Wskazywano na potencjalne możliwości wychowawcze i edukacyjne, tkwiące w tym medium. Podkreślano też walory poznawcze. Telewizję traktowano często jako siłę inspirującą wiele form aktywności dziecka (aktywność społeczna, sport, turystyka, modelarstwo, technika i wiele innych dyscyplin realizowanych w środowisku rodzinnym i placówkach edukacji równoległej). Z czasem zaczęto analizować psychologiczne mechanizmy recepcji programów telewizyjnych, wskazując na role pozytywnych wzorców osobowych. Nurt ten, zbliżając się do psychoanalizy, skierował uwagę na znaczenie przeżywania sztuki, emocjonalnego kontaktu dziecka z kulturą - dla jego rozwoju i dobrego funkcjonowania w otaczającym świecie. Telewizje postrzegano również w szerszym, ogólnokulturowym zakresie. A. Przecławska w 1967 r., omawiając całokształt życia kulturalnego ówczesnej młodzieży i zachodzące przeobrażenia kultury, umieściła telewizję wśród wielu innych, równorzędnych kontaktów kulturalnych. Telewizja postrzegana była tutaj jako nowe medium, istniejące obok tradycyjnych, dające szansę na wzbogacenie uczestnictwa w kulturze. Nie jawiła się jeszcze wówczas jako realne zagrożenie albo konkurencja dla innych mediów. Problematykę upowszechniania kultury poprzez telewizję podejmowali w swoich badaniach i publikacjach m. in. J. Gajda, J. Papuzińska i K. Ferenc.

Kolejnym obszarem zainteresowań badaczy jest telewizja w rodzinie. Wielu polskich autorów od dawna zwraca uwagę na rolę środowiska rodzinnego, jeśli chodzi o częstotliwość, charakter i skutki korzystania z telewizji przez dziecko. Badania tego typu prowadzą m. in. J. Izdebska, A. Kumor, D. Kowalczyk, A. Tchorzewski, J. Szmagalski, P. Kossowski i inni. Podkreśla się konieczność regulowania przez rodziców czasu oglądania telewizji, posiadania przez dorosłych wiedzy na temat tego, co ogląda dziecko, przygotowania go do odbioru telewizji. Wskazuje się na potrzebę rozmów oraz dyskusji o obejrzanej audycji. Często bowiem recepcji komunikatu audiowizualnego nie towarzyszy kompetencja komunikacyjna dziecka, co może powodować wiele zjawisk niepokojących z wychowawczego punktu widzenia. Telewizja jest bowiem postrzegana przez wielu polskich autorów jako źródło zagrożeń dla środowiska rodzinnego, które polegają na osłabieniu więzi rodzinnych, alienacji dzieci i rodziców, wypieraniu tradycyjnych form kontaktu z kulturą i sposobów spędzania wolnego czasu oraz kształtowaniu postawy biernego odbioru komunikatów audiowizualnych.

Pierwszym całościowym ujęciem zagadnień funkcjonowania telewizji w rodzinie są na polskim gruncie badania J. Izdebskiej. Izdebska wyodrębniła i opisała trzy zakresy rodzinno-domowego odbioru telewizji: korzystny, mało korzystny i niekorzystny, i odpowiednio trzy charaktery odbioru programów: selektywny, wybiórczy oraz obojętny. Na tej podstawie autorka scharakteryzowała typy rodzinno-domowego odbioru telewizji: kreatywny-aktywny, odświętny-okolicznościowy, bierny oraz udziału rodziców w tym procesie: pełny, ograniczony, pasywny. Autorka zwraca uwagę na integracyjną rolę telewizji w rodzinie (integracja właściwa i pozorna), a także na kompensacyjną rolę tego medium.

W ostatnich latach często poruszanym tematem stały się w Polsce obrazy agresji prezentowane w mediach i ewentualne skutki oglądania ich przez dzieci i młodzież (np. prace M. Braun-Gałkowskiej, A. Frączka, L. Kirwil. M. Wawrzak-Chodaczek). Telewizja jest oskarżana przez polskich pedagogów o powodowanie u dzieci także innych negatywnych skutków wychowawczych i rozwojowych. Chodzi tu m. in. o wytwarzanie swoistego stanu uzależnienia od telewizji i w efekcie hamowanie, a nie stymulowanie twórczego rozwoju osobowości. Wraz z ewolucją mediów i zmianami zachodzącymi we wszystkich obszarach kultury polskiej powrócono w badaniach do zgadnie telewizji w rodzinie, telewizji jako elementu środowiska wychowawczego i podjęto nowe tematy: telewizji jako istotnej jakości w sytuacji kulturalnej polskiego dziecka. Pewne zagadnienia nabrały dużego znaczenia, np. oddziaływanie przemocy i okrucieństwa w mediach (np. badania A. Przecławskiej).

Literatura:
J. Gajda, Media w edukacji. Kraków 2003.
P. Kossowski, Dziecko i reklama telewizyjna. Warszawa 1999.
D. Kubicka, Badania nad wpływem telewizji na dzieci, młodzież i dorosłych. [w:] D. Kubicka, A. Kołodziejczyk, Psychologia wpływu mediów. Wybrane teorie, metody, badania. Kraków 2007.